(201) SAM69+, over symfonie van de vrijheid

Zondag 5 juli 2015

Autonomie en autocentrisme

Het is een illusie dat de auto symbool staat voor vrijheid. Mijn ‘heilige koe’ is al jaren geleden van het snelwegpodium verdwenen. Op de fiets ervaar ik het zelfbedrog – ‘automobillusie’ – als een gotspe. De leefomgeving wordt dagelijks door het vierwielige monster gekoloniseerd, de veiligheid bedreigd. Meestal gaat het erom zo snel mogelijk ergens te komen, liefst op tijd. Reizen over de (snel)weg is zogenaamd een vorm van doelmatige verplaatsing, net als door de lucht of over het (HSL)-spoor. Volgens tijdschema en zonder verrassingen. Ik reis op mijn fiets bij voorkeur op mijn gemak door mijn omgeving. Zo verliest het voorbijkomende landschap niets aan betekenis.

Zodra een weg wordt omgevormd tot snelweg – dubbelzinnig woord – maakt hij zich los van het landschap. Het verschil tussen landkaart en wegenkaart brengt dit tot uitdrukking. Een landkaart vertoont mysterieuze steden, dorpen en rivieren. Een wegenkaart is middel om plaatsen te passeren. Je kijkt erop om te zien wat je kunt vermijden, niet om te ontdekken. De meester van het reisverhaal Bob den Uyl reist bij voorkeur met de fiets, bus of boemeltrein. ‘Dan maak je ten minste nog wat mee’, luidt zijn gezonde opvatting. Volgens Bob is de auto een rijdende isoleercel, bovenal bedoeld om kilometers op te schrokken. Zijn visie staat haaks op die van naamgenoot Joop den Uyl, die mijnen sloot, maar benzineleidingen opende. ‘Iedereen een auto’, luidde diens adagium. Tja, de tijdgeest.

Wij zijn één keer met de Thalys naar Parijs gereisd. Vroeger was zo’n treinreis door het Franse land een romantisch avontuur, waarvoor je uren en uren moest uittrekken. Met het eindpunt ‘Gare du Nord’ als hoogtepunt. De trein stopte in Noord-Frankrijk zo’n beetje op alle stations, vertraging was gebruikelijk. Mooie herinneringen, stoffige stations. Die associatie is in de Thalys onmogelijk. Naarmate je het landschap sneller doorkruist, verliest het relevantie. Parijs ligt met het ‘rode racemonster’ net zo dicht bij Amsterdam als de stad Groningen over het spoor. Met de komst van de Thalys is iets eigens, iets authentieks verloren gegaan.

Automobilisten hebben volgens autoreclames als hoogste wens ‘alleen op de wereld’ te zijn. Het is de fantasie van de toevallige plek waar de weg heenvoert, alleen wat stofwolken achterlatend. De ‘symfonie van de vrijheid’, thema in vooral Amerikaanse boeken en films. In de maatschappij, die grote waarde hecht aan autonomie, verbeeldt de auto dynamiek en daadkracht. Snelheid levert een hoge status, het staat voor kracht zoals traagheid voor zwakte staat. De andere kant is: hoe sneller een auto, hoe meer ruimte hij vergt, hoe meer hij vervuilt, hoe meer hij de veiligheid in gevaar brengt.

Als fietser begeef ik mij het liefst buiten het automobilisme. Je ontdekt onderweg nog authenticiteit. Autocentrisme is zi(j)nsbegoocheling met al zijn magie, irrationalisme en zelfbedrog. De ‘vrijheid’ houdt amper méér in dan dagelijkse routine in een stroom lotgenoten. Voor fietsers is de auto een kolonisator, die hún vrijheid in de schaarse ruimte inperkt.

Gezien bij een school, bij stoplicht voor voetgangers: ‘Pas op! Door rood rijdende auto’s!’.