(241) SAM69+, over fietsgekke karikaturen

Vrijdag 14 augustus 2015

Ruiter of rijder

Duitsland fietst ook, kijk naar de sprintkracht in de Tour. Ik ontdek het in ons populaire duingebied, waar hele gezinnen ‘Fahrrad fahren’. De fiets is geliefd voertuig geworden, zowel in dagelijks gebruik als tijdens vakanties. Fietsen is in, het is ook gezond. Bij onze oosterburen groeit de lust tot fietsen, daarom breidt het net met fietspaden zich voortdurend uit. In Quedlinburg, stadje ten noorden van de Harz met 25.000 inwoners, is een expositie gewijd aan wat men daar schertsend de ‘Drahtesel’ noemt. Ik hoor ons het woord ‘draadezel’ niet gebruiken, evenmin ken ik bij ons een tentoonstelling onder de titel ‘Narrenrad & Raedernarr’, letterlijk vertaald als ‘Gekkenfiets & Fietsengek’.

De ‘Lyonel-Feininger’-galerie geeft voorlichting en laat karikaturen en tekeningen over het fenomeen fiets zien. Zo leer je er dat de fiets in 1817 in Frankrijk is uitgevonden. Het begon als een ‘looptoestel’, pas in 1884 duikt de naam rijwiel op. Door misoogsten in 1815 heerst gebrek aan haver, waardoor de kosten om er een paard op na te houden omhoog schieten. Dat raakt uiteraard de ‘kleine man’ in het bijzonder. Die ziet het voordeel van een (loop)fiets tegenover zijn paard: de fiets is handiger, kost bijna niets. Het wordt een razendsnelle zegetocht. Er zijn zelfs Duitse stadjes zoals Muenster, waar de fiets vandaag de dag vervoermiddel nummer een is.

Lyonel Feininger (1871-1956) verdient zijn geld met het tekenen van karikaturen. De fiets is een uitermate geschikt object. Vooral omdat ook dames rond 1900 het zadel van hun rijpaard inruilen voor een fietszadel. Spot alom, ook in tekeningen. In ieder geval genoeg inspiratie voor Feininger om als kunstenaar de tekenstift te hanteren. Hij neemt niet alleen dames, maar ook heren op de hak. Zijn werk is in ongeveer honderd historische afbeeldingen, objecten en etsen rond het thema ‘Fahrrad’ in Quedlinburg te bekijken.

Nog een reden waarom uitgerekend Lyonel Feininger zich door de fiets laat inspireren, is de hartstocht, waarmee hij zelf van de fiets gebruik maakt. Hij kent de ‘zwakke plek’ in het gebruik uit eigen ervaring. Lekke banden - ‘ein platter Reifen' - blijven niet uit. Feininger rijdt op een Cleveland Ohio, bouwjaar 1897, die tegenwoordig cultstatus geniet. Zijn lievelingstochten maakt hij door het ‘Land van Weimar’, een circa dertig kilometer lange route die nu nog bestaat. Ook op eiland Usedom in de Oostzee toert hij graag, dwars door het huidige Poolse Swinemuende. Met zijn geliefde fiets als trouwe bondgenoot maakt hij tijdens vele ritten talrijke schetsen.

Tussen 1906 en 1937 fietst Feininger regelmatig over genoemde routes. Onderweg zijn de ‘Kerk van Gelmeroda’ met zijn markante achthoekige toren en de ‘Kerk Sankt Petri’ in Benz op Usedom zijn lievelingsobjecten. Van de kunstenaar kun je op zijn Duits met recht stellen dat hij ‘Vernarrt in das rollende Rad’ is.

Wie belangstelling voor ‘Narrenrad & Raedernarr’ mocht hebben, kan terecht bij het Museum voor Grafische Kunst van Lyonel Feininger aan Schlossberg 11 in Quedlinburg. De expositie loopt tot 11 oktober 2015. Je moet wel fietsgek zijn!