(253) SAM69+, over magnum opus uit Polen

Woensdag 26 augustus 2015

Epische pil

… Groot nieuws: voor het eerst in het Nederlands vertaald … 

Door de recensies krijg ik zin in het verhaal van een obsessief verliefde koopman, die zijn zinnen op een verveeld adellijk meisje heeft gezet. ‘De pop’, grootste Poolse roman van de negentiende eeuw, kan als episch meesterwerk de vergelijking met ‘Madame Bovary’ en ‘Anna Karenina’ weerstaan. 

… Zodra je in dit wijdlopige, geestige, dramatische, veelstemmige, deels autobiografische boek bent begonnen, kun je het niet meer wegleggen …

Ook de Poolse schrijver Boleslaw Prus (1847-1912) stelt in zijn magnum opus een tragische liefdesgeschiedenis centraal. Een bonkige, steenrijke selfmade man is tot over zijn oren verliefd op een beeldschone, koele aristocrate. Om haar te veroveren moet de man zijn ‘simpele’ levensstijl opgeven. Hij bezoekt de salons van Warschau en spendeert geld aan bloemen en cadeaus om bij Izabela in het gevlij te komen, en vooral ook bij haar vader. Maar oude adel laat de nouveau riche niet zomaar in haar domein toe.  

Voor de Polen is deze eerste roman in hun taal wat de ‘Max Havelaar’ voor ons is. Een boek dat op iedere middelbare school verplicht is en bij menigeen nostalgische herinneringen oproept. Het verschil is dat ‘De pop’ door de uitgever in een vuistdikke paperback van anderhalve kilo is gegoten, die het gevoel geeft een Oost-Europese baksteen in handen te hebben.

Boleslaw Prus is het pseudoniem van Aleksander Glowacki, vroeg wees en afkomstig uit een verpauperd adellijk geslacht. Hij werkt bij humoristische tijdschriften, waarvoor hij onder het pseudoniem ‘Jan in de Olie’ zowel gedichten als proza schrijft. Prus’ mathematische geest en voorliefde voor precisie maken dat hij zijn rol van humorist zeer serieus opvat. Om materiaal te verzamelen houdt hij zeven aantekeningenboekjes bij. Het eerste voor feiten, het tweede voor relaties tussen de feiten, het derde voor algemene opmerkingen, het vierde voor grappen, het vijfde voor wetenschappelijke opvattingen, het zesde voor observaties en het zevende voor historische aantekeningen. 

Steeds meer teleurgesteld in het effect van de journalistiek ontwikkelt Prus zich op den duur in de richting van de literatuur. Als romanschrijver lijkt hij sterk beïnvloed door Charles Dickens. Ook schrijvers als Flaubert en Zola hebben invloed op hem gehad. Dostojevski is voor Prus een belangrijke inspiratiebron, met het gedachtegoed van Tolstoj heeft hij veel overeenkomsten. Met Tsjechov heeft hij gemeen dat hij aanvankelijk als humorist moet vechten om erkenning als serieus literair schrijver te krijgen. 

De vertaler van ‘De pop’ in het Nederlands - Karol Lesman (1951) - vertaalde ruim vijftig titels uit het Pools. Hij ontvangt diverse prijzen. Met Prus’ roman gaat voor hem een jarenlang gekoesterde droom in vervulling. Een levenswerk van tweeënhalf jaar.

De liefhebber leest het rijkgeschakeerde beeld van de neergang van de 19e eeuwse Poolse samenleving - verstard, decadent, hedonistisch - in negenhonderd bladzijden in een adem uit. De neergang is slechts een element in deze in eigentijds Nederlands vertaalde roman, die hier en daar archaïsche woorden bevat als ‘solemneel’ en ‘ge-embarrasseerd’ om de 19e eeuwse sfeer te scheppen.

Groot Europees meesterwerk.