(256) SAM69+, over unieke culturele broedplaats

Zaterdag 29 augustus 2015

Schenkelspant en schapenwol

Mijn fietstocht van Woerden naar station Utrecht voert me door voormalig buurtschap De Meern. Aan de rand van de bebouwing van Leidsche Rijn ontdek ik een spannend object. Met vraagtekens in mijn pupillen stap ik af en treedt een uitzonderlijk kaal gebouw binnen. Een aloud kerkje, later in de 20-e eeuw verbouwd tot metaalfabriek, kondigt zich sinds enkele jaren als ‘Metaal Kathedraal’ aan. De naam refereert aan de functies die het gebouw in zijn 150-jarig bestaan heeft vervuld. Na zielenherders en constructeurs is de magische plek voor ateliers te mooi om niet te delen. Talloze kunstenaars vinden er huisvesting, verbeelding is er aan de macht. Dogma’s of veiligheidsinstructies zijn niet van toepassing voor bezoekers die komen en gaan.

De rijke geschiedenis is aan ex- en interieur af te lezen. De van oorsprong neogotische kerk - een van de vroegste voorbeelden van die bouwstijl in Nederland - is in de periode 1857-1859 gebouwd. De opzet is op het Engelse tweetorentype geïnspireerd. Aan de noordzijde een toegangsportaal met twee torens, aan weerszijden van het schip kapellen met lessenaarsdak. Het meest in het oog springend een open kapconstructie, opgebouwd uit een hammerbeamspant, een Engels element. Dit schenkelspant wordt in de zijmuren gestut door schoren, die onderling door middel van bogen met elkaar zijn verbonden. De constructie rust op halfzuilen, die tegen de muren aan staan. De Engelse variant wordt in de 19e eeuw door koning Willem II naar Nederland gehaald.

In 1941 verandert het gebouw van functie. De RK-gemeenschap verhuist naar een groter kerkgebouw in Oudenrijn (nu Vleuten), de ‘Hollandse Zijspanfabriek’ van een Amsterdammer neemt zijn intrek. De bisschop stelt als voorwaarde, dat het pand niet meer als kerk herkenbaar is. Alle gotische bouwelementen worden vervangen. Het portaal met torens is afgebroken, spitsbogen zijn rechtgetrokken, lancetvormige vensters vervangen door een rechthoekige variant. Uit het interieur is alle ornamentiek gesloopt of onder verflaag verborgen, behalve de houten kap. De ingrijpendste verandering is een nieuwe tussenvloer in het schip, waardoor twee verdiepingen zijn ontstaan. Alleen koorpartij en sacristie aan zuidzijde zijn niet aangepast, omdat ze vanaf de straat niet zichtbaar zijn. Zij hebben nog steeds een herkenbaar gotisch exterieur.

Veertig jaar geleden volgt verkoop van het gebouw aan staalconstructiefabriek Metak, die er tot 2011 is gevestigd. Sindsdien fungeert de unieke ‘Metaal Kathedraal’ als broedplaats voor creatieve kruisbestuiving van ambachten, kunsten en wetenschappen, tevens buurthuis voor dorpsgemeenschap Vleuten-De Meern. Het bijzondere en ruige karakter is uitermate geschikt voor een cultureel centrum. 

Inmiddels is het dak geheel vernieuwd om verder verval van het casco te voorkomen. Zo blijft het kwetsbare ‘hammerbeamspant’ bewaard. In de zijbeuken zijn dertien ateliers ondergebracht, met duurzaam materiaalgebruik. Wanden geïsoleerd met schapenwol, lessenaarsdak voorzien van serum dakbedekking. Voor natuurlijk licht zijn tientallen vierkante meters aan dakramen in stroken toegepast. 

Ik heb dit knappe staaltje van herbestemming vrijuit mogen bewonderen. De dame die met glas-in-lood-reparatie bezig is, ventileert niet voor niets haar trots aan mij. Ik bedank haar hierbij nogmaals.