(304) SAM69+, over rijke beelden van IJsland

Vrijdag 16 oktober 2015

Hel of hemel

De markt op de Markt in Gouda trekt koopjesjagers naar zijn kramen. Ik loop langs de periferie, op jacht naar kunst. Om twaalf uur precies rolt ‘Arti Legi’ zijn rode loper uit. Het beeldbepalende, karakteristieke rijksmonument aan Markt 27 kent ruim zes eeuwen historie. Sinds 1855 biedt het huisvesting aan de stadstekenschool (Arti) en het kantongerecht (Legi). Na enkele jaren leegstand is het in een zeer geschikte ruimte voor exposities getransformeerd, blijvend monument op aansprekende locatie. Ik wandel over de rode loper naar binnen. De tentoonstelling ‘Icelandic Art in Gouda’  trekt mijn belangstelling. Binnenkort trek ik ook vliegensvlug naar IJsland om van het noorderlicht te genieten. Als voorproefje neem ik de tijd om met kunst van IJslanders kennis te maken.

Wij kennen het bijzondere eiland in het meest noordwestelijke deel van Europa van de financiële crisis (2008), van de vulkaanuitbarsting van de Eyjafjallajoekull (2010) en van de nationale voetbalploeg, die zich voor ‘oranje leeuwenwelpjes’ werpt en voetbal-EK 2016 in Frankrijk bereikt. Een kunstexpositie geeft geen volledig beeld van IJsland, het kan een mens wel nieuwsgierig naar meer maken. Zoals naar IJslandse literatuur, die er net als in Ierland een belangrijke rol speelt. Neem het boekdelen sprekende oud IJslandse gezegde ‘Blind is de man zonder boeken’, dat niets met onze huidige Oranjecoach van doen heeft. Ik ben benieuwd welke spreekwoorden ik ter plaatse nog meer aantref. De vloer van het vliegveld zal geen rode loper voor me uitleggen, wel zijn er teksten en gedichten van IJslandse schrijvers op aangebracht. Hoewel IJslandse literatuur niet echt tot de mainstream elders op de wereld behoort, is Reykjavik in 2011 uitgeroepen tot UNESCO City of Literature. Kom daar in Amsterdam of Rotterdam eens om.

Een van ’s lands grootste schrijvers van deze tijd - ook in het Nederlands vertaald - is Jon Kalman Stefansson (1963). Hij schrijft in poëtische en beeldende stijl over IJsland en ontvangt voor ‘Hemel en hel’ de Per Olov Enquistprijs. Stefansson verweeft in lyrische, meanderende zinnen kleine geschiedenissen tot een groter verhaal, dat de werkelijkheid overstijgt. Eerdere boeken van hem zijn voor de Nordic Council Literature Prize genomineerd. Met ‘Het verdriet van de engelen’ hoort zijn ster ook in zuidelijkere windstreken, bijvoorbeeld Nederland, te fonkelen.

Eveneens als in Ierland kent IJsland op het gebied van muziek eeuwenlange traditie, die tot de 14-e eeuw teruggaat. Oorspronkelijk bestaat het uit tweestemmige gezangen, vanaf de 19-e eeuw worden na Scandinavische beïnvloeding klassieke West-Europese muziekelementen geïntroduceerd. Later dringt ook moderne en popmuziek tot IJsland door, waarvan bijvoorbeeld ‘Bjoerk’ internationale bekendheid geniet.

Behalve portretten en decoratieve kunst als hout-, steen- en metaalgravures met Vikingmotieven is beeldende kunst op IJsland tot de late 19-e eeuw uitzondering. De schilder- en beeldhouwkunst is, gevoed met West-Europese invloeden, maar zonder de eigen identiteit te verloochenen, van recente datum.

Het overweldigende landschap van het mysterieuze eiland is een grote inspiratiebron voor de kunst, naast IJslandse mythen en oude Vikingmotieven. Zoveel maakt expositie ‘Icelandic Art in Gouda’ mij wel duidelijk.