(322) SAM69+, over licht in de duisternis

Dinsdag 3 november 2015

Brandende hemel

IJsland zit boordevol natuurwonderen. Vulkanen, lavavelden, fjorden, geisers, gletsjers, watervallen, vogelparadijzen. Ook het ‘noorderlicht’ - aurora borealis -, lichtverschijnsel in de aardatmosfeer dat bij duisternis vooral ’s winters kan worden gezien, is bijzonder. Tegenhanger is het ‘zuiderlicht’ - aurora australis. Poollicht wordt door zonnewind veroorzaakt, vooral bij uitbarstingen op de zon. Grote hoeveelheden geladen deeltjes slingeren het heelal in, met gevolg dat het poollicht zichtbaar en extreem veel sterker kan worden. Soms zelfs in Nederland en Vlaanderen goed te zien.

Wij gaan op IJsland poolshoogte nemen, in de hoop dat het verschijnsel zich zichtbaar voordoet. De hemel doet er goed aan onbewolkt te zijn. Dan ontdekken we aan de noordelijke horizon een boog, waaruit lichtstralen als zoeklichten omhoog schieten. Na lichte gloed volgen bewegende bogen, stralenbundels of gordijnen van licht. Soms is het zelfs vlammend.

In mythologieën van diverse culturen zijn meerdere verklaringen voor het poollicht te vinden. Verband met de geestenwereld, strijd tussen bovennatuurlijke krachten in de hemel en het beeld op leven op dood. Voor veel mensen is het verschijnsel angstaanjagend. In de middeleeuwen zien sommige Europeanen de roodgloeiende aurora als voorteken van onheil, oorlog en bloedvergieten. Een andere gedachtegang is die van een Noor. Hij denkt in het jaar 1250 dat het ijs op Groenland zo veel kracht ontwikkelt dat het licht van de aurora ermee kan worden ontstoken. Er zijn ook Scandinaviers die zich afvragen of poollicht een weerspiegeling van de zee of zelfs van een school haringen is. De mythologie van sommige oervolken staat vol verwijzingen naar de aurora’s. Inuit en Maori’s spreken van het ‘branden van de hemel’. Indianen in het noorden van Quebec, Canada geloven dat wie sterft in een dansende geest - de geest van de aurora - belandt.

De Ierse sterrenkundige Sir Sabine ontdekt rond 1840 dat er een relatie bestaat tussen de activiteit van zonnevlekken en het magnetische veld van de aarde. Hij concludeert dat de magnetische stormen een cyclus van tien tot elf jaar hebben. De Duitse sterrenkundige Samuel Schwabe neemt dezelfde cyclus waar. In jaren met grote activiteit op het oppervlak van de zon is de kans op het poollicht het grootst. De zon maakt om de elf jaar zo’n actieve periode door - het laatst in 2013 -, wat in een groter aantal zonnevlekken tot uitdrukking komt. Is zo’n zonnevlek naar de aarde gericht, kunnen de geladen deeltjes, die bij de uitbarsting vrijkomen, de aardse atmosfeer bereiken en het poollicht veroorzaken. Wie op zijn radiozender naar de korte golf luistert, raakt enkele uren tevoren ernstig gestoord.

In Nederland en Vlaanderen wordt jaarlijks gemiddeld ongeveer zeven dagen poollicht waargenomen, het vaakst in jaren met veel zonneactiviteit. Wij hebben er nooit zo op gelet. Dit keer nemen wij de gelegenheid te baat om een stedentrip naar Reykjavik te combineren met het zien van groene, gele, roze strepen aan de hemel. Het maakt niet uit waar we ’s avonds gaan staan, op een berg of in een dal. Het beste tijdstip is tussen 21.00 en 24.00 uur. We zullen zien.