(335) SAM69+, over saga’s en een speerpunt

Maandag 16 november 2015

Van Oddi naar Edda

Mythen en sagen, gesproken of geschreven verhalen, doorverteld van generatie op generatie. Mythen verhalen vaak over goden, over bliksem en donder omdat Jupiter boos is. Over een woede-uitbarsting van Neptunus, die een aardbeving oplevert. Op IJsland kom ik het woord saga’s tegen, in Oudnoords geschreven middeleeuwse verhalen die gedurende meerdere eeuwen mondeling zijn overgeleverd. Waargebeurde verhalen over echte mensen, koningen en helden, die pas in de 13-e eeuw worden opgetekend. Over de eerste reizen van de Vikingen, over hun kolonisatie van IJsland, over vetes tussen IJslandse families. Over heldendaden van lang geleden, verhalen van dappere mannen, soms heidens, soms christelijk.

IJslandse saga’s hebben een sterke heidense achtergrond. Zij komen uit de tijd dat kerstening van de volkeren, waarover zij vertellen, nog niet lang heeft plaatsgevonden. Ondanks christelijke invloed laten de personages een heidense levenswijze zien. Het lot speelt een prominente rol. … Ieder moet doen wat het lot beslist … staat in een saga.

In een saga zijn gebeurtenissen gewoon gebeurtenissen. Iedereen legt zich bij het lot neer. Het leven is kort en onzeker. Vaak moeten vijanden worden verslagen. Naast het lot zijn ook eer, geluk, karakter en het bovennatuurlijke belangrijke thema’s. Gedrag wordt meestal niet uitgelegd, alles volgt het lot. Alles wat nadeel aan iemands eer toebrengt, of aan die van zijn familie, moet met bloed of geld worden gebroken. Mannen en vrouwen worden vaak tot dodelijk geweld verleid bij aantasting van hun eer. 

Veel saga’s spelen in de jaren 930 tot 1030, in de geschiedenis van IJsland aangeduid als ‘saga-eeuw’. Saga’s over koningen, heiligen en hedendaagse saga’s zijn in een ander tijdsbestek te plaatsen, de meeste opgeschreven tussen 1190 en 1320.

Ik kom nog een IJslands begrip tegen, Edda, aanduiding voor een verzameling literaire en mythologische werken uit het middeleeuwse IJsland. De poëtische Edda heeft een orale traditie, de proza-Edda is geschreven door Snorri Sturluson. Edda betekent overgrootmoeder in het Oudnoords. Het kan wijzen op verhalen van overgrootmoeder (voorouders) die zij ’s avonds rond de vuurplaats doorvertelde. Ruimer gezien is moederschoot of wereldmoeder de betekenis van het woord.

In de 11-e en 12-e eeuw is Oddi een centrum van wetenschap en literatuur. Het plaatsje in het zuiden van IJsland speelt sinds de vroege geschiedenis van het land een belangrijke rol. Het is gesticht door de bekendste inwoner Saemundur Sigfusson, een zeer geleerd man die aan de Sorbonne in Parijs heeft gestudeerd. Tijdens de kerstening van IJsland in het jaar 1000 staat er in Oddi een kerkje. Oddi's naamgeving kent meerdere verklaringen. Een ervan is dat ‘oddur’ in het Oud-IJslands zoiets als ‘speerpunt’ betekent. Volgens een volksverhaal viel er een speer uit de hemel. Precies op de plek waar de speer de grond raakte, moest een kerk worden gebouwd.

De naam Oddi is tot Edda verbasterd. De huidige kerk van Edda stamt uit 1924. Op de nabijgelegen heuvel biedt een uitkijkpunt een fraai panorama. Voor Snorri Sturluson een mooie plek om zijn ‘Edda’ te schrijven.