(373) SAM69+, over bomen over kerstbomen

Donderdag 24 december 2015

Pijnlijke prikker of grillige groeier

Iets langer dan een halve eeuw geleden verdien ik als scholier een zakcentje bij in de omgeving van het dorp Lage Vuursche. Het is daar een bosrijke streek rond de Utrechtse buitenplaats ‘Drakenstein’, waar koninklijke dennen, sparren en pannenkoeken welig tieren. Ik was pannen, borden, kopjes, schotels en bestek af in hotel-restaurant ‘Groot Kievitsdal’. Kerstdiners staan voor vol geboekt en kerstbomen met engelenhaar uitgedost. Het is de eerste helft van de jaren 1960. Bij ons thuis staat volgens traditie een echte ‘O dennenboom’ in bloei. Nergens zijn sporen van nepbomen te bekennen.

Anno tegenwoordig zijn de neppers in opkomst geraakt. Kunst of kitsch, dat is de kwestie. Daarnaast worden dit jaar toch ook meer dan twee miljoen echte sparren aan de mens gebracht. Ze zijn op elke hoek van de straat verkrijgbaar. De enorme keur aan kerstbomen maakt kiezen moeilijk. Fijnsparren ruiken romantisch lekker, maar verliezen vrij snel hun scherpe naalden. Zilversparren zijn naaldvast, maar zo goed als geurloos.

Enkele decennia geleden is de fijnspar - picea abies - nog de enige keus. Steeds meer kerstboomverkopers doen deze ‘moeder aller kerstbomen’ echter in de ban. Ondanks de ongeëvenaarde authentieke dennengeur staat hij met zijn scherpe naalden te boek als pijnlijkste prikker en grootste uitvaller. Zijn prijs is doorgaans wel een ‘prikkie’.

Een fervente prikker is ook de Canadese spar - picea glauca conica -, zusje van de traditionele fijnspar. Dit meisje is door haar geringe formaat ideaal om in vensterbank of op tafel te plaatsen. De scherpe naalden vallen iets minder snel uit dan die van grote broer. Dit ‘conicaatje’ met volmaakte kegelvorm is in potje van handgrootte een koopje, als manshoge kerstkegel daarentegen tamelijk prijzig.

Onder zilversparren is de Nordmann - abies nordmanniana - de Rolls Royce. Zijn stompe, platte naalden prikken niet en blijven tot ver na kerst keurig op de tak zitten. Deze kegel- tot zuilvormige boom geniet een immense populariteit. Hij staat bekend om zijn mooi verdeelde, stevige takken. Helaas is de boom zo goed als geurloos. Bovendien is hij relatief duur en door zijn lange ‘penwortel’ een slechte keuze als je hem na Kerstmis in de tuin wilt planten.

Dan de Koreaanse zilverspar - abies koreana. Dit is een van de mooiste bomen om in de tuin te planten, maar minst mooie om in de huiskamer te zetten. Deze spar is een langzame groeier en kent bovendien prachtige paarse kegelvruchten. Binnenshuis is het een vrijwel geurloze, maar zachte en naaldvaste boom. De dichtbegroeide takken zitten alleen zo dicht op elkaars lip, dat het amper lukt om er een bal in te hangen, laat staan een stearinekaarsje.

De blauwspar - picea pungens - dankt zijn naam, faam en reputatie volledig aan zijn glimmende blauwgrijze naalden. Als nadeel geldt dat die naalden dun en scherp gepunt zijn. Voor jonge kinderen en nieuwsgierige huisdieren werkt dit als straf strafwerktuig. De takken zijn behoorlijk buigzaam, zware ballen zijn dus uit den boze. Deze boom verliest gemakkelijk zijn naalden, hij staat echter garant voor een fijne, kenmerkende kerstbomengeur.

Een ware allrounder is de nobilis- of edele zilverspar - abies nobilis -, een boom die de dennengeur van fijnsparren met de naaldvastheid van zilversparren verenigt. Zachte, volle takken zijn voorbestemd voor het maken van kerststukjes en kerstkransen, niet in de laatste plaats dankzij de kleur. Hoe hoger in de boom, hoe blauwer de naalden. In de buitenlucht kan de boom gemakkelijk vijftig tot zeventig meter worden. Dankzij zijn smalle kegelvorm is hij binnenshuis juist ook voor kleinere woonkamers geschikt.

De Servische spar - picea omorika - is een echte Walt Disneyspar. Is de boom eenmaal groot, draagt hij prachtige hangende tekenfilmtakken. Hij geurt geweldig en laat zich met kluit kinderlijk eenvoudig verplanten. Met zijn smalle lijntje is hij ideaal formaat voor kleinbehuisden, bovendien behoorlijk goedkoop. Ook van deze spar worden de takken geroemd. Ze hebben aparte tinten: groen van boven en blauw van onder. De naalden prikken wel een beetje. Ze zijn zo dun dat de boom een te kale uitstraling heeft voor diegenen die op een boom met volle takken uit zijn.

Tot slot noem ik als relatieve nieuwkomer de fraserspar - abies fraseri. Dankzij zijn volle groene kleur en naaldvaste takken verovert hij steeds meer huishoudens. Zijn naalden zijn breed, zacht en buigzaam. Zij hebben een onmiskenbare, ietwat terpentijnachtige geur. Leg een takje op de centrale verwarming en het hele huis ruikt naar Kerstmis. De fraserspar is een grillige groeier, die flink kan uitwaaieren. Zijn takken verdeelt hij niet altijd even gelijkmatig en toch is het een boom met een karakter van stavast. Waarom zou een kerstboom kaarsrecht moeten zijn?

Wij hebben bij de RVD een onderdanig verzoek ingediend om met kerst een kijkje te mogen nemen in huis, tuin en keuken van romantisch landgoed Eikenhorst, bescheiden optrekje in een bos van eeuwenoude eiken- en beukenbomen, net tien kilometer buiten het centrum van de macht in Den Haag. Dat pand is minder statig dan het kasteeltje Drakenstein in de buurt van Baarn en Soestdijk. Maar het past goed bij bewoner Willy, die niet van veel poespas houdt.

Eikels en beukennootjes genoeg, wij gaan niettemin voor dennenappels en sparrenvruchten. Hoewel Willy een grote Walt Disneyfan is, verwachten wij geen karikaturale Servische spar aan te treffen. Zo’n getekende boom ligt en prikt te gevoelig. In de tuin staat ongetwijfeld een edele zilverspar met oranje piek op de ruim zeventig meter hoge top. De nobilis in de huiskamer is bijna vijf meter hoog, terwijl een dozijn kerststukjes in maximaal blauw is gehuld. Alle vensterbanken zijn van Canadese sparren voorzien, kerstgeschenken van vrijheidslievende, vrijgevige Wassenaarse kooplieden. 

Al deze informatie staat in een persbericht van de voorlichtingsdienst, die ons bezoek op eerste noch tweede Kerstdag toestaat. Wel mogen we - omdat we toch aan de weg naar de Wassenaarse slag timmeren - bij de adellijke bewoners van het vroegere, langs die weg gelegen jachthuis van prins Bernard aanbellen voor een kop snert. ‘Maar we moeten er niet op rekenen dat daar een kerstboom staat opgetuigd’.

Desondanks wensen wij iedereen sfeer- en sneeuwvolle vrolijke kerstdagen.