(402) SAM69+, over oude dijken door boerenland

Vrijdag 22 januari 2016

Ommetje Omringdijk

Bij het Westfriese terpendorp Eenigenburg kun je over oude dijken en boerenlandpaden een opvallend ommetje maken. Het Noord-Hollandse dorpje, vallend onder de gemeente Schagen, huisvest nog geen tweehonderd inwoners. Het hoorde ooit bij het zuidelijker gelegen ‘Huys te Nuwendore’, een van de dwangburchten van de Hollandse graaf Floris V.

De wandeling gaat over een afstand van vijf kilometer, lopen vanaf de bushalte in Tuitjenhorn voegt nog een kilometer of vier toe. Startpunt is het informatiepaneel aan de Surmerhuizerweg, gele pijlen markeren de route, die voor een gedeelte onverhard is. De naam ‘Eini(g)hborg’ wordt in 1289 genoemd, in de oud-Friese betekenis van versterking op een verhoogde plek bij het water, in dit geval de vroegere zeearm Zijpe.

Aan het eind van een laantje met aan weerszijden bomen staat op een middeleeuwse terp uit de 14e eeuw een houten kerkje uit 1792. Aan de zuidkant hiervan staan de pastorie uit 1858 en een kosterswoning. In het kerkje zijn een luiklok uit 1585 - ‘Salvator heet ick’ -, een preekstoel uit 1698 en een orgel uit 1876 te zien. Rond 1400 heeft in een eerder kerkgebouw St. Salvador als voorganger gestaan. Het huidige kerkje is in 1992 gerestaureerd, het orgel in 1994.

Tegenover het lommerrijke laantje ligt ‘De Buitenplaats’. Hier beheren bioboer Bram Borst en zijn vrouw, makers van ‘loeigoeiezuivel’, hun boerderij annex mini-camping. Zij hebben het boerenlandpad over hun weilanden en akkerranden mogelijk gemaakt.

Aan de Kerkweg staat Museum Eenigenburg (Surmerhuizen), een klein dorpsmuseum op het erf van een gerestaureerd daglonershuisje uit 1877. Hier wordt het waar gebeurde verhaal van de familie Eenigenburg geschetst. Separatisten Gerrit en Jannetje Eenigenburg, ooit als ketters gezien, maken in 1849 met hun kinderen de grote oversteek naar Amerika om hun geluk in het verre westen te beproeven.

Via de Burchtweg kondigt ‘Huis te Nuwendoorn’ zich aan. Floris V van Holland (1254-1296) laat dit kasteel - na zijn overwinning op de Westfriezen - rond 1287 bouwen. Eeuwenlang lijkt het van de aardbodem verdwenen. Tot een boer tijdens het ploegen op grote kloostermoppen stoot en archeologen later de fundamenten blootleggen. Vermoedelijk is het kasteel tijdens een reusachtige stormvloed volledig weggespoeld. De burcht is recent voor een deel herbouwd met uitkijktoren.

De wandeling vervolgt zijn spoor langs de Westfriese Zeedijk, de ‘Chinese Muur’ van West-Friesland. Deze versterking van klei, zand, geperst zeegras, houtsparren, keien en paalwerk is het antwoord op de Grote Overstromingen in 12e en 13e eeuw. Hij is rond 1250 voltooid en nadien talloze keren doorgebroken. Onderaan de dijk liggen twee beeldschone doorbraakkolken. Deze burgerwielen zijn door riet omzoomd. Van vier dorpsterpen zijn in het veld twee nog duidelijk zichtbaar. Naast de kerkterp is dat ’t Hoogt, de hoofdterp.

Tot het einde van de 19e eeuw omvat Eenigenburg ook Surmerhuizen. Deze buurtschap is altijd tot het dorp Eenigenburg zelf gerekend, al vormde het een eigen buurtje. Uiteindelijk is dat verdwenen. Het museum wordt ook Surmerhuizen genoemd, naam die alleen in Surmerhuizerweg is overgebleven, eindpunt van het ommetje.