Over koninklijke batik en Sultan-paleis

Nu ik thuis het resultaat van onze batikkunst nog eens bekijk, ben ik best een beetje trots op het resultaat. Op tafel liggen twee donkerblauwe doeken van textiel. De compositie (in witte tint) van Erna’s product is liggend afgebeeld (ca. 30x25 cm.) en laat een impressie zien van vulkaan, bomen, wolken en omringend landschap. Mijn afbeelding, ook in wit en staand (ca. 25x30 cm.), betreft een Indonesisch masker, zodanig geslaagd dat ik hem met mijn naam en datum signeer. In tegenstelling tot Erna heb ik nog nooit met was op doek gewerkt. Ik smelt er zelf bijna van, ook al weet ik dat een lokale batikster mijn morsende onhandigheid, hier en daar in het beeld tot uitdrukking komend, vernuftig heeft weggewerkt. Voor haar is mijn ‘terima kasih' dus duidelijk op z’n plaats. Tevreden kunnen Erna en ik het batikfabriekje verlaten. Tevreden ook knikken de medewerksters, die onverstoorbaar met hun bewerkelijke, artistieke techniek doorgaan.

Wanneer batikstoffen klaar zijn, worden ze tot kleding verwerkt. Traditioneel voor de man is het dragen van een sarong, een aan de uiteinden aan elkaar genaaid kokerdoek, die om de heup wordt gewikkeld en tot de enkels reikt. Een ‘slendang’ (schouderdoek) en een gevouwen hoofddoek (‘kain kepala’) maken de kledij compleet. Voor de vrouw is er de ‘kain’, een rok tot op de enkels met daarop een ‘kabaya’, een jasje van dunne zijde.

Bijna iedere streek op Java heeft zijn eigen stijl. De ‘koninklijke’ stijl uit de vorstenlanden wordt door ingetogen kleuren als indigo, bruin en geel gekenmerkt. De doeken van de noordkust zijn kleurrijker, met pasteltinten en rood als kenmerken. Ook de motieven lopen uiteen. Een van de fraaiste is de ‘parang rusak’, een gevlochten motief dat lange tijd alleen voor vorsten en adel was bestemd, maar nu is ‘gedemocratiseerd’. Onder invloed van Chinese handelaren zijn wolken en bloemen populaire motieven op de noordkust van Midden-Java. Wij zagen op West-Java vooral planten en vogels op de batik van de Sundanezen afgebeeld. Daarnaast zijn het ook slangen, hagedissen, vissen en vlinders, die de kleding versieren, én - heel bijzonder - geometrische patronen als de ‘bandji’, de swastika.

Het werd ons snel duidelijk dat antieke batik erg gewild en erg prijzig is. Niet zo vreemd als je met eigen ogen het productieproces kunt volgen. Voor een leek is het echter uiterst moeilijk om echt en nep van elkaar te onderscheiden. We hebben dus bij aankoop van een sarong, die we anders bij het betreden van de tempel hadden moeten huren, om deskundige hulp gevraagd.

Jogjakarta is een vrij jonge stad. Na opsplitsing van het rijk van Mataram in de vorstenlanden Yogyakarta en Surakarta in 1755 laat sultan Hamengkubuwono I op deze locatie een kraton bouwen. Rond dit paleis is de huidige stad ontstaan, vanaf de stichting een bron van verzet tegen het koloniale bewind. In de jaren 1946-1949 is Yogyakarta de hoofdstad van de door Soekarno uitgeroepen Republik Indonesia. Sultan Hamengkubuwono IX, vice-president onder Soeharto en door zijn onderdanen sultan HB genoemd, verleent de leiders van de onafhankelijkheidsbeweging onderdak en wordt symbool van de strijd tegen herstel van het koloniale gezag. Als waardering daarvoor krijgt Jogjakarta in 1950 de status van speciale regio, vergelijkbaar met een provincie. De sultan wordt tot gouverneur voor het leven benoemd. Sinds 1998 wordt de functie door sultan Hamengkubuwono X bekleed.

Wij bezoeken de kraton, het uitgestrekte paleiscomplex van Jogja’s sultans, in het centrum van de oude stad. Het paleis is verschillende keren uitgebreid, ook tijdens ons bezoek wordt eraan gewerkt. Bij de troonsbestijging van sultan Hamengkubuwono X heeft het in 1988 een grondige opknapbeurt gekregen.

Waar komen wij allemaal in terecht?