De magie van een herenigd Berlijn (1)

Het kost mij moeite om Berlijn-bezoeken van decennia geleden voor de geest te halen. Vóór 1989 waren Erna en ik er en ín 1989 was ik er alleen, een maand voor de val van de Muur. Nou ja, alleen, ik was er uitsluitend om de Marathon van West-Berlijn te lopen, met dúizenden anderen. Startplaats: Brandenburger Tor. Looproute zeker níet door Oost-Berlijn. 

Het oostelijk stadsdeel is ons niet onbekend, Erna en ik maakten er tijdens ons verblijf in West-Berlijn een bustour doorheen. Ik herinner me Checkpoint Charlie, waar onze bus aan onderzijde met spiegels werd gecontroleerd. Ik herinner mij het Pergamon Museum en dat wij langs rivier de Spree thee hebben genuttigd. Troosteloze, grauwe herinneringen, inmiddels verstopt in duister laatje.

Nu opnieuw naar Berlijn, naar de verenigde stad zonder belemmering van de Muur. Het kost mij, op voorhand erover lezend, weinig moeite om grijs en grauw Oost-Duitsland tevoorschijn te toveren. De invulling van ons nieuwe bezoek moeten we nog realiseren, gebruik van U- en S-bahn zal een onderdeel vormen. We willen het nodige zien en beleven.

Ik heb Checkpoint Charlie genoemd, controlepost op de grens van de Amerikaanse en Russische sector, bij een doorgang van de Muur op de Friedrichstraße. Nog zo’n grenspost tijdens de Duitse tweedeling was de Ausreisehalle der Grenzübergangsstelle Bahnhof Friedrichstraße. Deze voormalige overgang van Oost- naar West-Berlijn was tussen 1962 en 1989 in gebruik. Thans heet het gebouw naast het laatste S-Bahnstation voor passagiers uit Oost-Berlijn op weg naar het Westen het Tränenpalast. 

Bahnhof Friedrichstraße is in 1882 gebouwd. In 1925 is boven hal en perrons een dak aangebracht. Het vroegere labyrint van doorgangen, trappen en loketten bestaat niet meer. Een model kunnen we in het Stasimuseum bezichtigen. Het bewaard gebleven gedeelte dient als museum met de toepasselijke bijnaam, bedacht omdat hier vroeger Berlijners uit de twee delen van de stad afscheid namen na bezoek aan elkaar. 

Na de val van de Muur was het ‘Tränenpalast’ enige tijd een cultureel centrum. Het werd in 2011 als onderdeel van stichting Haus der Geschichte museumlocatie, met persoonlijke ervaringen en herinneringen voor veel Duitsers. Indertijd kon vanuit Oost-Berlijn immers alleen toegang tot het westelijk deel van station Friedrichstraße worden verkregen via dit Tranenpaleis. Alle reizigers werden grondig op geldige reispapieren gecontroleerd. Voor de meeste Oost-Berlijners was deze grensovergang altijd gesloten. 

In de Berlijnse volksmond noemden vele Berlijners het gebouw van staal en glas al snel het paleis der tranen. De controlepost verbond emoties, verdriet, heimwee en afscheid. Na de éénwording neemt een cultuurondernemer het Tränenpalast in eigendom. Hij zorgt voor blijvende herinnering aan de Koude Oorlog. Gedurende vijftien jaar wordt het pand als theater gebruikt, vele gerenommeerde artiesten treden er op. Als wij er een kijkje gaan nemen, is het in handen van de Senaat en - onder monumentenzorg - deels weer als vroeger ingericht. We kunnen de gratis tentoonstelling over pijnlijke geschiedenis bezoeken. Bij smalle, originele controlecabines en maquette van de controleposten ervaren hoe onmenselijk die controles moeten zijn geweest.

(wordt vervolgd)