Middagje wandelen door metropool Ljouwert

1 november 2014 - Leeuwarden, Nederland

Schrijver Theun de Vries (1907-2005) woonde van 1915 tot 1920 in Leeuwarden. In de Friese hoofdstad maakte hij kennis met toneel, muziek, film en vooral literatuur. Hij liet zich over zijn woonplaats wel eens ontvallen: "Leeuwarden was in die tijd voor mij een metropool".

Geert Mak verhuisde als baby van een half jaar in de zomer van 1947 met zijn ouders naar Leeuwarden. Over het Leeuwarden in de jaren '50 van de vorige eeuw schrijft hij in De eeuw van mijn vader: 'Leeuwarden was in die jaren een stille, wat vervallen stad onder leiding van een schrale, sociaal-democratische burgemeester die op een zwart herenrijwiel door de stad reed en door de inwoners vanwege zijn vegetarische beginselen meestal werd aangeduid als Adriaan de Grasvreter' ...

Dichter Pier Boorsma schreef in zijn bundel Under frjemde wetten (1978):

hier was de butterhoek

daar welgelegen

een vaag besef

hangt in de stegen

van trijntje brandewijntje

en jentsje tit

de weemoed die in straatnamen

verscholen ligt

 

het plein

ligt als een litteken

in de stad

straten voeren genadeloos

de bloedstroom af

het hart klopt scheef nog

in de oldehove

Aan de Friese taal waag ik mij niet, onmogelijk. Wel had ik gewoon eens zin om Leeuwarden anno herfst 2014 via een stadswandeling nader te leren kennen. Bij mijn weten was ik er in de vorige eeuw ooit eens geweest, maar om nu te zeggen "Ik ken die stad een beetje", nee, beslist niet. Hoog tijd om er een enkele reis van zo'n drie-en-een-half uur voor over te hebben, beseffende dat je dezelfde treintrip ook weer terug naar huis moet afleggen.

Het is me gelukt. Drie uur heb ik door Ljouwerts stadscentrum rondgebanjerd. Mijn indrukken heb ik in woord en beeld op http://www.petersamuel.blogspot.nl geplaatst. Het is naar mijn mening een geslaagd rapport over een vriendelijke stad.

Hoor de 'Oldehove' luiden

Zeven mijlen in het rond;

't Vlakke noorden, 't golvend zuiden,

Dat is alles Friese grond!

De vierkante kilometer Leeuwarden centrum staat op http://www.petersamuel.blogspot.nl

Voor degenen die meer belangstelling voor Frieslands hoofdstad hebben, geef ik hieronder enige al dan niet welkome aanvullingen:

Over de Princessehof aan Grote Kerkstraat 11

Het keramiekmuseum Princessehof is gevestigd in het voormalige stijlvolle woonhuis van Maria Louise van Hessen-Kassel, bekend als 'Marijke Meu', de weduwe van stadhouder Johan Willem Friso van Nassau. Zij nam het huis in 1713 in gebruik als residentie.

De jeugdroman Spegelspreuk van Lida Dykstra uit 2007, in het Nederlands verschenen als Spiegelspreuk, vertelt het verhaal van de negenjarige prins Willem Batavus, de latere stadhouder Willem V en kleinzoon van Marijke Meu, die op eigen houtje uit Den Haag naar zijn oma in Leeuwarden is gereisd en in het Princessehof door de werking van een toverspreuk allerlei avonturen beleeft.

Aan het eind van de straat keek hij naar links en naar rechts voor hij overstak naar zijn eindbestemming: het Princessehof. Voor het gesloten hek stond een wachthokje. Toen Willem vlakbij was, sprong een hellebaardier tevoorschijn. Hij stak zijn slagwapen naar voren en snauwde: "Doorlopen."

Willem ging pal voor hem staan. "Ik wil naar binnen", zei hij.

"De oude vorstin wenst geen landlopers of vagebonden toe te laten. Kssst. Maak dat je wegkomt," zei de hellebaardier.

Willem trok de vilten hoed van zijn hoofd. "Ziet u niet wie ik ben?"

De man keek hem nijdig aan.

Nee dus, dacht Willem. Hij nam een hap lucht en ratelde: "Willem Batavus, Prins van Oranje, Prins van Nassau-Dietz, Erfstadhouder, Kapitein Generaal en Admiraal Generaal van de Verenigde Nederlanden." Fijn dat hij zo goed kon onthouden, dacht hij tevreden.

Het Princessehof is ook het geboortehuis van graficus M. C. Esscher (1898-1972). Lees mijn rondwandeling door Leeuwarden op http://www.petersamuel.blogspot.nl en ontdek dat 1898 toch wel een bijzonder jaar is.

Ook aan de Grote Kerkstraat, huisnummers 104-210, bevindt zich het Oud Anthonij Gasthuis. Veel gebouwen in dit gedeelte van de stad zijn van een gouden klok voorzien, wat betekent dat ze het eigendom zijn van de liefdadigheidsinstelling Sint Anthonij Gasthuis. Het oude bejaardentehuis werd in 1878 gebouwd. In 1982-1989 is het complex van de sloop gered en tot wooneenheden omgebouwd. Eeltsje Halbertsma, een van de grote Friese auteurs uit de 19e eeuw, beschrijft hoe in de treemter de oude mannen sterke verhalen zitten te vertellen (uit de 'Rimen en Teltsjes, 1871, 12e druk 2009):

de treemter van het sint-anthonygasthuis

Het gasthuis in Leeuwarden is in het klein wat de wereld in het groot is. Mensen zijn mensen en blijven mensen zo lang de wereld bestaat. Dat hebben de stichters van het gasthuis begrepen: daarom hebben ze de Treemter laten bouwen, een trefpunt voor oude mannen om zonder hun vrouwen eens vrij te kunnen praten. Er worden bier en bloedworst geserveerd, en vrouwen hebben er geen recht van spreken.

In de koude winter van het jaar 1740 zaten er vier oude mannetjes bij het grote turfvuur in de Treemter van het Sint-Anthoniegasthuis in Leeuwarden te praten, te vertellen en te snoeven.

Een van de bekendste inwoners van Leeuwarden is Margaretha Geertruida Zelle (1876-1917), die als danseres de naam Mata Hari ('Oog van de dag') aannam. Haar geboortehuis bevond zich op Kelders 33. In 1917 is Mata Hari door de Fransen gefusilleerd op beschuldiging van spionage. Haar lot heeft meerdere schrijvers geïnspireerd, onder anderen de Friese dichters D. A. Tamminga en Fedde Schurer, die allebei een ballade aan haar wijdden. Misdaadschrijver Tomas Ross publiceerde in 2008 de roman De tranen van Mata Hari.

D. A. Tamminga in Balladen (1956):

Mata Hari, spionne en bajadere,

ze wist de wegen in Babylon

maar ze zou als noorderling sterven

die vroege ochtend voor het vuurpeloton.

[...]

Van de torens klinken zes slagen

(Hoor, is dat de Oldehove die slaat?)

Gods gratie gaat over vrouwen en hoeren

over Parijs en het lot van een dode vrouw.

Misschien moet ik over drie jaar nog maar weer eens naar Leeuwarden afreizen om te luisteren naar de slagen die de 'Oldehove' rondbazuint, honderd jaar na de executie van Mata Hari.

Tot besluit geef ik Havank het woord. Hij oordeelde over een vorige gedaante van het Wilhelminaplein, dat in de loop der tijden veel gedaanteverwisselingen onderging:

Het is een plein in het hart van de stad Leeuwarden. Het is een vaag en hopeloos soort van plein, feitelijk alleen maar geschikt om er een circus neer te zetten, of de kermis. Het lijkt op geen enkel ander plein in geen enkele andere stad. Het lijkt bijvoorbeeld helemaal niet op Trafalgar Square in Londen, evenmin op de Place de la Concorde in Parijs. Het lijkt feitelijk nog het meest op het Zaailand in Leeuwarden.

 

2 Reacties

  1. Marijke:
    1 november 2014
    Ook de blogspot gelezen en me weer verwonderd over de gedegen documentatie van je Ljouwerttrip. Ga je altijd eerst bij de VVV's langs om stadswandelingen op te halen of haal je alle weetjes van internet?
    Wist niet dat naast Lissabon ook die andere stedenbeschrijvingen van jouw hand waren. Dat wordt inderdaad een dikke pil van een romantische stedenreisgids, alleszins de moeite van het raadplegen waard.
    Ps. Ik las niets over het museum Princessehof, las ik er overheen of ben je daar niet binnen geweest?
    Ps2. Wel een mijl op zevenreis naar Ljouwert!
    Ps3. Heldermooie foto's, wat valt er veel te zien in Leeuwarden. Heb daar zelf enige jaren terug slechts een fractie van gedaan, wel dat fietsmeisje in de Prinsenhof gefotografeerd, toen.
  2. Marijke:
    1 november 2014
    Ps4. Ik bedoel natuurlijk Prinsentuin. (het is laat op de avond). Over Prinsentuin gesproken:
    'De koperen tuin'...vond dat een goed te pruimen boek van Vestdijk, i.t.t dat onmogelijke 'De kelner en de levenden'.