Recensie ‘De Kremlinfluisteraar’ – Giuliano da Empoli

‘Het leven is een komedie die in alle ernst dient te worden opgevoerd’. Dit aforisme van Alexandre Kojève staat voorin, prominent weergegeven in ‘De Kremlinfluisteraar’ van Giuliano da Empoli. Deze eerste roman van de Italiaans-Zwitserse essayist en politiek adviseur is geïnspireerd op feiten en personen aan wie de auteur een privéleven en uitlatingen heeft toegedicht. Het is een boeiend, tegelijkertijd beklemmend en verontrustend boek. Zeker in het licht van de huidige oorlog in en met Oekraïne. Hoofdpersonage Baranov baseerde de schrijver op ex-spindoctor Soerkov, beter bekend als ‘Poetins Raspoetin’, waarmee Kojève tezamen een non-fictieboek over propaganda wilde realiseren.

De uitgave van Atlas Contact (254 pagina’s) betreft een waar Russisch verhaal, dat eerder met ongekend succes in Frankrijk is uitgegeven onder de oorspronkelijke titel ‘Le mage du Kremlin’. Binnen zes maanden zijn daar 90.000 exemplaren verkocht. De vertaling van de Nederlandse editie is van Hans E. van Riemsdijk. Of de betekenis van ‘Le mage’ in ons land een rol gaat spelen, is de vraag. Letterlijk luidt de vertaling ‘De tovenaar’, niet ‘De fluisteraar’. De fluisteraar zou in het Frans eerder ‘Le souffleur’ moeten zijn. Het begrip ‘Le mage’ lijkt voor ons Nederlanders veel op magie. Wellicht werkt dat als magneet voor een kassucces. Het succes van de Franse editie zal vermoedelijk door de Franse filosoof Kojève zijn veroorzaakt. Als Aleksandr Vladimirovitsj Kozhevnikov in 1902 in Rusland geboren schreef hij onder meer een essay over het werk van zijn oom, de bekende kunstenaar Wassily Kandinsky. Het grootste deel van zijn leven (gestorven in 1968) bracht Kojève in Frankrijk door. Hij wijdde veel van zijn filosofisch denken aan het beschermen van de West-Europese autonomie, met name die van Frankrijk, tégen overheersing door Sovjet-Unie of Verenigde Staten.

De Kremlinfluisteraar voert de lezer naar het duistere hart van de macht in Rusland. In Poetins periode van 2000 tot 2020 is Vadim Baranov de belangrijke strateeg achter Poetins regime. Als ‘Kremlinfluisteraar’ luidt zijn enige opvatting: “Doen wat de Tsaar wil”. Tsaar Poetin wil vanuit groeiend zelfbewustzijn volledige greep op de macht en afrekenen met de oligarchen. Baranov mag die brute macht van geweld, manipulatie en desinformatie orkestreren. In Tsjetsenië bommen gooien, Georgië en Oekraïne ontwrichten, de Kremlinfluisteraar weet er raad mee. Tot zijn relatie met de Tsaar deuken oploopt …

Giuliano da Empoli wil via fictie het ware verhaal vertellen. Hij wil de realiteit van de macht beschrijven, macht van een heerser over gekke dingen, die volstrekt irreëel zijn. Corrumperende macht, want Poetin wil Rusland zijn groot(s)heid terugbezorgen, hij wil terug naar een wereldmacht. Al lezend begrijp je zijn drijfveren. Poetin is gefrustreerd door het uiteenvallen van zijn Sovjet-rijk. De ziel van Rusland is in zijn ogen kapot gemaakt. Daardoor is de Tsaar onverbiddelijk en hanteert hij zonder emoties elke vorm van geweld. Dat blijkt voor hem geen enkel probleem.

Heeft Da Empoli een geslaagd boek geschreven? Hij laat zijn personage Baranov in een lange monoloog zijn levensverhaal als ‘Kremlinfluisteraar’ vertellen. De invloedrijke adviseur op de achtergrond onderhoudt bijvoorbeeld nauw contact met Boris Berezovski, een van de puissant rijk geworden oligarchen. De lezer krijgt een ontluisterende inkijk in de machtspolitiek van het Kremlin, waarvan de enige doelstelling is om de vijand te verzwakken door wanorde te stichten.

Uiteindelijk stoot het verhaal van die lange tirade mij als lezer af. Lezers die van politiek, met name van machtspolitiek houden, zullen ‘De Kremlinfluisteraar’ op zijn merites beoordelen en vermoedelijk positief waarderen. Zie het succes van de roman in Frankrijk. Ik behoor niet tot die categorie, mede beïnvloed door de dagelijkse narigheid in het nieuws over de ongekende chaos die de ‘Tsaar’ in Oekraïene weet te veroorzaken.