Met gemengde ‘lef’ naar Lisboa, Évora en Fátima

Op reis gaan blijft een onzeker, spannend avontuur, zeker met het vliegtuig. In het besef van de onwezenlijke ramp die zich boven Oekraïne heeft voltrokken, houden wij vast aan onze geboekte vlucht naar het ‘Hart van Portugal’. Is daar lef voor nodig? Gemengde gevoelens, maar wat is wijsheid? Ik realiseer me dat ik eens met Malaysia Airlines van Schiphol naar Kuala Lumpur heb gevlogen. De luchthaven aldaar staat mij nog voor ogen, minstens zo tropisch warm als dezer dagen hier. Ik bereikte wél mijn (tussen)reisdoel op weg naar ‘down under’. Je weet dat vooraf nooit zeker. Toch stellen wij ons enkele Portugese reisdoelen in het vooruitzicht. Al leek de touroperator – Holland International – enig roet in het eten te gooien. Geen vergelijk met de catastrofe boven het Oekraïense rebellengebied, wel een domper op voorhand op onze ‘vakantievreugde’.

Hoewel onze trip tot in de puntjes voor akkoord was verklaard, ontvingen wij kort nadien bericht dat een tweetal onderkomens in onze pousada-rondreis geen plaats beschikbaar had. Laten dat nu ook nog eens niet de twee minste zijn! Pousa da Lóios in het hartje van Évora en pousada Conde de Ourém, midden in het dorp op steenworp van pelgrimsoord Fátima. Volgeboekt, stelde men. Hoogspringen én laagspringen in het contact met ons reisbureau resulteerde ten slotte in een water-bij-de-wijn oplossing. Tevreden stellen we vast dat we toch in de pousada van Évora mogen slapen, bovendien – zij het niet in een pousada, maar in een viersterrenhotel – ons oor niet in Ourém, maar in Fátima zelf te ruste kunnen leggen. Vliegen naar Lissabon, overnachten in Évora en Fátima. Drie op een rij, waarvan de beginletters het woord ‘lef’ vormen. Tja …

De hoofdstad van Portugal – Lissabon - ligt aan de noordoever van de monding van de Taag. In 1755 is de stad door een aardbeving verwoest. Het epicentrum lag dicht bij de Algarve, de helft van Lisboa lag in puin. Het dichtstbevolkte deel van de stad had het zeer zwaar te verduren. Meer dan twintig kerken stortten in en verpletterden de menigte, die zich daar voor Allerheiligen had verzameld. Branden verspreidden zich snel en hoge golven van de Taag overspoelden de stad. Alleen al in Lissabon kwamen zo’n 15.000 mensen om.

Het diepgaande effect van de aardbeving in 1755 riep wilde theorieën op. ‘Was deze aardbeving een natuurlijk fenomeen of was de hand van God in het spel?’. Lissabon was een bloeiende stad, vermaard om zijn rijkdom en ook om zijn Inquisitie en zijn afgoderij. Veel predikanten zagen in de beving een straf en voorspelden nog veel meer rampen. Literaire figuren, zoals dichter Voltaire, ventileerden hun ideeën over het kwaad, de mens die zwak was en machteloos moest toezien.

Wij nemen natuurlijk de fascinerende wijk Alfama onder de loep. Gelet op de steile straten van de wijk starten we boven om de weg naar beneden langs pittoreske hoekjes, bouwvallige kerkjes en mooie vergezichten te ontdekken. De benedenstad Baixa is het drukste gedeelte van de stad, compleet herbouwd na de aardbeving en een van de eerste voorbeelden van stadsplanning in Europa. Een van de mooiste wijken is de op een heuvel gelegen wijk Bairro Alto, aan het eind van de 16e eeuw aangelegd in schaakbordpatroon. Het is een fascinerende woonwijk – vroeger vierden prostitutie en gokken hier hoogtij – met klinkerstraatjes, oude huizen en kruidenierszaakjes met fruit en lokale wijnen in de aanbieding.

Op 25 april 1974 begon in Portugal de moderne tijd door een staatsgreep van een groep opstandige militairen: de ‘Anjerrevolutie’. Ik heb de sfeer van nabij meegemaakt. De bevolking stak bloemen in de geweerlopen van de soldaten, het was feest op straat. Veertig jaar later gaan wij kijken hoe de democratie zich heeft ontwikkeld en vooral hoe Lissabon zijn culturele erfgoed beschermt.

Évora is de historische universiteitsstad van Alentejo. De stad beschikt over monumenten uit de Romeinse tijd. Witte galerijen en balkons met prachtig smeedijzer herinneren eraan dat de Moren Évora meer dan 450 jaar lang, tot 1165, in handen hadden. De straten van de ommuurde stad worden niet alleen door studenten bevolkt, ook vele bezoekers komen net als wij langs om de historische bezienswaardigheden te bekijken en de sfeer te proeven van de oude stad die op de UNESCO-werelderfgoedlijst staat. Het zal in korte tijd een druk programma worden, van handwerkwinkeltjes en grote markt tot meer dan twintig kerken en kloosters, naar de bogen van het 16e-eeuwse aquaduct oftewel het ‘aquaduct van het zilveren water’ – een beroemd bouwwerk, waarnaar Camões in Os Lusíadas verwijst - tot de Jardim Público.

Over Luís Vaz de Camões (1524-1580) gesproken: hij is de schrijver van het grootste Portugese epos ‘Os Lusíadas’. Hij had een hartstochtelijke natuur en zat vaak in problemen. Na zijn verbanning van het hof vertrok hij naar Noord-Afrika, waar hij een oog verloor. Toen hij later in de gevangenis belandde, stemde hij erin toe dat hij zijn land zou dienen in Indië. Zijn schip was het enige van de vloot dat de stormen overleefde. Het epische werk in klassieke stijl dat hij hierna schreef, verhaalt van de reis van Vasco da Gama naar Indië en van gebeurtenissen uit de Portugese geschiedenis. Camões zou geen erkenning krijgen en bracht, smachtend naar Lissabon, vele treurige jaren door in Indië. Zijn gedicht werd in 1572 gepubliceerd, maar hij stierf bijna onopgemerkt.

Onze Pousada dos Lóios ligt naast de resten van een tempel voor Diana, een tamelijk goed bewaard gebleven tempel, die enig is in haar soort op het Iberisch schiereiland. Het is een omgebouwd 15e-eeuws klooster met een fraaie eetzaal en een 18e-eeuwse neoclassicistische façade. De eenvoudige kamers waren ooit de cellen van de monniken, we zullen ons er dus stijlvol thuis voelen. Kloosters zijn in het verleden voor de ontwikkeling van Évora van zeer groot belang geweest. In de achttiende eeuw had het er niet minder dan 22 binnen zijn muren, veertien broeder- en acht nonnenkloosters.

We weten dat bedevaartplaats Fátima een heiligdom van buitensporige proporties is. Ook al kan het de vergelijking met Santiago de Compostela en Lourdes doorstaan, we gaan er toch heen. We overnachten zelfs vlakbij de basiliek met de hoge toren en het tweemaal zo grote voorplein als het Sint Pietersplein in Rome. Zouden we eerst in Ourém bivakkeren – in pousada Conde de Ourém -, nu gaan we dat oude stadje slechts bekijken, net als Tomar, de stad die door een 12e-eeuws kasteel wordt overheerst.

Alvorens het ‘Hart van Portugal’ uit te zwaaien, melden wij ons in Cascais, waar rijke families aan het begin van de twintigste eeuw fraaie vakantievilla’s lieten neerzetten. Wij nemen een paar dagen onze intrek in Hotel Pestana om van de opgedane indrukken in onze rondreis bij te komen. Zandstrand en promenade langs de beschutte baai bij de monding van de Taag zullen we frequenteren. Ik weet zeker dat ik ’s middags de binnenkomst van de vissersschepen met de vangst van de dag sta te bewonderen. Een smakelijk vooruitzicht op een vervolgens hopelijk veilige vlucht naar huis.