(316) SAM69+, over geheimen rond de Zuiderzeedijk

Woensdag 28 oktober 2015

Bliksem en bluswater

Wanneer ik over de dijk van Hoorn naar Edam fiets, ontdek ik ‘Etersheim’ . Vreemde naam, thuishaven voor Bourgondiërs? Wandel- en fietsvriendin E. weet beter. Achter de IJsselmeerdijk - vroeger Zuiderzeedijk - ligt het spannendste poldertje van heel Nederland. Terug in de tijd bedreigt de zeespiegelstijging heel Noord-Holland al. De dijken blijken niet sterk genoeg om stormvloeden te weerstaan. Op een keer breekt hij bij Etersheim op drie plekken tegelijk door. Het water spuit met kracht naar binnen en spoelt al het veen tot de onderliggende kleibodem weg. De drie ‘braken’ vormen een meertje, dat in 1632 wordt ingepolderd tot ‘Etersheimerbraak’, met kleibodem vier meter onder NAP. 

De molen moet de boel drooghouden. Het molenaarsechtpaar is echter aan de drank, vergeet wel eens te malen. In 1882 slaat de bliksem in de molen. De molenaarsvrouw wordt op slag verkoold, de molen brandt volledig af, de molenaar wordt ontslagen. Vier jaar later slaat de bliksem opnieuw in. De nieuwe molen blijft gespaard, spuitgasten zijn er op tijd bij.

Dan volgt de watersnoodramp van 1916. Zware storm zorgt voor extreem hoog water, de Zuiderzeedijk komt onder zware druk. Een groot deel van Waterland wordt getroffen. De Zeevangsdijk houdt het maar net, maar moet hersteld en verzwaard worden. Daarvoor wordt de klei van ‘De Breek’, zoals de volksmond de polder noemt, 2,5 meter diep uitgegraven. Het waterpeil in de kleiput daalt naar liefst 6,60 meter onder NAP. 

E. vertelt mij dat dit stukje land het laagste punt in Noord-Holland en het op een na laagste van Nederland is. De Zuidplaspolder bij Nieuwerkerk aan de IJssel geniet met 6,76 meter onder de zeespiegel de eer van de laagste.

Gehucht Etersheim ligt in het Noord-Hollandse Zeevang, onderdeel van Oosthuizen. De oude woonkern ontstaat rond het jaar 800. De naam komt voor in een oorkonde van 1277 in de betekenis van ‘uiterste woonplaats’. Etersheim van voor 1200 bestaat vrijwel niet meer. Door de verschillende watersnoden is het destijds nog grote dorp - toen aan de monding van de Ooster Ee gelegen - grotendeels verdwenen. De kerk staat buitendijks. Na de overstromingen besluiten de inwoners in 1630 een nieuw dorp met kerkje te bouwen. Archeologen bevestigen het bestaan van het verzonken dorp, wanneer zij zo’n honderd meter van de dijk vandaan in het water van het Markermeer een sarcofaag uit de 12-e eeuw vinden.

Enkele jaren geleden haalt men de sarcofaag uit het water omhoog, vlakbij de vroegere kerk van het dorp dat in de 17-e eeuw definitief door de Zuiderzee wordt verzwolgen. Is dit de legende van de ‘verdwenen schat’ waar Etersheimers sinds de Spaanse tijd, als alle inwoners van Holland verplicht zijn om op straffe des doods een extra belasting aan de Spaanse koning te betalen, over roddelen? Volgens de overlevering zijn Etersheimers in die tijd zeer bemiddeld. Etersheimer boer Dirk Smit, die over een aanzienlijk vermogen van goud en zilver beschikt, weigert om de zogenaamde ‘Tiende Penning’ aan de koning te doen toekomen. Hoe eindigt dit?