(81) SAM69+, over ijsvogel en schelpenvissen

Zaterdag 7 maart 2015

Kalk en karpers

Als je op korte afstand van een ijsvogeltje staat, ben je midden in kleurrijke natuur. In een wandeling van Bakkum door Noord-Hollands duingebied naar het Duinmeer - ook wel Karpervijver - overvalt dat ons. We ‘koekeloeren’ door beschutte kijkgaten bij de uitkijkpost en zien het beestje naarstig en nerveus rondturen – pal voor onze neuzen zittend op een tak. Heel even, want hij is rap verdwenen. Als een lichtblauwe bliksemschicht ijlt hij ervandoor, nog vóór ik mijn camera kan instellen.

Dat Duinmeer is op de plek, waar vroeger akkertjes rond een duintje lagen. Die duinlandjes zijn met handkracht afgegraven, het zand is voor weg- en spooraanleg gebruikt. Het is niet te zien dat dit meertje door mensenhanden tot stand is gekomen. Ook is nauwelijks bekend dat deze idyllische plas met zijn bruggetje over een zijtak het ‘Meertje van Vogelenzang’ heet. De eerste rentmeester van het duinreservaat heeft zijn naam eraan verleend. ‘Duinmeer’ of ‘Karpervijver’ zijn in de volksmond meer gangbaar, maar karpers zwemmen er al jaren niet meer. Zij woelen de sliblaag te zeer om en vertroebelen zodoende het water. Duinbeheerder PWN heeft hen verwijderd, voorns en snoeken hebben hun plaats ingenomen.

Ik zag trouwens een keer een hengelaar vlakbij langs de Zeeweg ‘snoeken’ in de natuurlijke waterweg die Bakkum, Limmen en Akersloot met elkaar verbindt. Minstens een kwartier stoeit de man snoekerend aan de oever van de Schulpvaart met een imposant exemplaar van bijna een meter. Vol trots vraagt hij mij hem en zijn vangst op breedbeeld vast te leggen. Het idyllische riviertje achter hem – oud getijdenstroompje - is overblijfsel van het Oer-IJ van ongeveer tweeduizend jaar geleden. Nu slingert het vriendelijk traag door de weilanden langs de noordrand van Castricum. Vroeger verdienden de boeren hier een centje bij met schelpenvissen. Zij brachten schelpen van het strand via een zandweggetje – indertijd Strandweg, sinds de jaren 1930 Zeeweg geheten – naar het Schulpstet in Bakkum. Daar werd de kalkrijke oogst in schuiten overgeslagen om via de Schulpvaart naar de kalkovens in Akersloot te worden afgevoerd.

De Schulpvaart vormde voor de schelpenvaart een belangrijke waterweg waarlangs, via een sluis in de sluisbuurt bij Akersloot en het Alkmaardermeer, uiteindelijk de kalkovens van Akersloot konden worden bereikt. Daar kwam ook de schelpenkar aan te pas, een log voertuig op hoge wielen met een breed loopvlak. Voor man en paard kostte dat transport grote inspanning. De oude verbindingsweg is in de jaren 1923-1925 verhard en feestelijk heropend. Nadat omstreeks 1931 twee op het Schulpstet gebouwde kalkovens in gebruik kwamen, nam de schelpenvaarderij af. In de Tweede Wereldoorlog moesten de ovens in 1943 op last van de Duitse bezetter volledig worden afgebroken. Daardoor verdween de schelpenvisserij helemaal uit het Castricumse dorpsbeeld.

Het nog altijd gemoedelijk stromende water van de Schulpvaart dankt zijn naam aan die uit beeld geraakte schelpenvaarderij. De namen Schulpweg, Schulpstet en Schulpvaart bestaan voort, waar velen de achterliggende betekenis eigenlijk helemaal niet kennen. Vraag het een doorsnee bewoner en hij kruipt vol vraagtekens in zijn schulp.