Geen nieuw feestje: ’Sultanin’ bestaat niet

De feestjes vergeten we voorlopig, want twee jaar geleden geldt een ander voorval. Ook dat lopen we mis, niettemin vertel ik het toch.

Nooit eerder stond een vrouw aan het hoofd van het Sultanaat. Alle symbolen rond het Indonesische vorstenhuis zijn mannelijk, tot aan de moskee toe. Koning HB X haalt zijn schouders hierover op. Hij staat als een moderne vader bekend, opgeleid in Nederland. Het leidt tot ware paleisrevolutie als hij - twee jaar geleden - prinses Pembayun tot wettelijk opvolgster van haar vader - ‘Sri Sultan Hamengkubuwono X van Jogjakarta’ - benoemt. De Kraton trilt op zijn grondvesten: nooit eerder leidt een vrouw het sultanaat.

De mannelijke tak van de koninklijke familie is woedend. Een ‘Sultanin’ is volgens het opvolgingsrecht onbestaanbaar, zelfs de ‘titel’ bestaat niet. Alle symbolen van het sultanaat zijn mannelijk, tot in de moskee van de culturele hoofdstad van Indonesië toe. Koning Sri heeft echter maling aan alle kritiek. Hij heeft geen zonen, slechts dochters, en die hebben in deze tijd evenveel rechten, vindt hij. Indonesische feministen juichen de nieuwe koningin van Jogjakarta toe. Drie hoeraatjes voor de aanstaande vorstin - hoera, hoera, hoera!

Broers, stiefbroers en alle overige mannen binnen de koninklijke familie van Hamengkubuwono X willen niets met de aanstaande vorstin te maken hebben. Zij weigeren ook maar een woord met haar vader, de sultan, te wisselen. Zijn besluit om zijn oudste dochter naar voren te schuiven is de nagel aan de doodskist van het oudste sultanaat van Indonesië, vrezen zij. Het vorstendom in Jogjakarta komt voort uit het Mataram Koninkrijk, een hindoe-boeddhistisch rijk, dat vanaf de achtste tot de tiende eeuw op Midden-Java regeert. Populaire monumentale tempels als Prambanan en Borobudur stammen uit die tijd. Met een vrouw aan de macht zal een van de laatste sultanaten verdwijnen, luidt de argumentatie van de broers van de koning.

De koning weigerde om, zoals zijn vader en voorvaderen, met meerdere vrouwen een relatie aan te gaan, om op die manier zeker te kunnen zijn van een mannelijke opvolger. Hij haalt zijn schouders op over de ontstane commotie. Zijn broers zijn gewoon jaloers. Één hunner heeft namelijk verwacht Hamengkubuwono X in zijn paleis op te volgen. De Sultan heeft echter de 'pech' slechts dochters te hebben 'geproduceerd', liefst vijf in totaal en geen zoon. Zijn vader had naast zijn vrouw, de koningin, vier minnaressen die hem 21 kinderen gaven. Hamengkubuwono X is de zoon van een van die concubines.

‘Sri’ staat bekend als moderne vorst, die zich om de rechten van vrouwen bekommert. Hij doorbreekt de polygamie. Zijn vijf dochters zullen hem haarfijn op hun rechten hebben gewezen. De Kraton is al jarenlang een plek, waar de Sultan tussen alle vrouwen in de minderheid is. Deze koning lijdt er echter niet onder. Hij heeft er zelf aan bijgedragen door als een moderne vorst en vader zijn dochters allemaal een goede opleiding te geven met als gevolg dat alle vijf jonge vrouwen even vrijgevochten en uitgesproken zijn.

Prinses Pembayun, die aan het hoofd staat van het kleine zakenimperium van haar vader en over zijn bedrijven de dagelijkse leiding voert, laat zich door haar boze ooms dan ook niet de kaas van het brood eten. 

Het Sultanaat van Jogjakarta stond nooit bekend als star vorstendom. Door de eeuwen heen vinden genoeg veranderingen plaats. Als haar vader aan de macht komt, besluit hij vrouwen in het paleis een stem te geven en hen bij de dagelijkse activiteiten te betrekken. Dat is zijn grootste verdienste. Vroeger mochten vrouwen bijvoorbeeld zelfs niet dansen, luidt het antwoord van de prinses op de kritiek van haar mannelijke familieleden.

Hamengkubuwono X is slim, de ‘fluwelen’ paleisrevolutie vindt al veel eerder stilletjes plaats.Hij heeft zijn dochters lang geleden voorbereid, samen met zijn vrouw, Koningin Hemas, die als zeer goede politica en diplomate bekend staat. Op alle posten waar vroeger zijn neven, halfbroers of stiefbroers zaten, zet hij na hun dood zijn dochters in. Langzaam blijft er geen man meer aan de top in de Kraton over, behalve hij zelf.  De koning is 68, hij kan nog wel even mee. Maar mocht hij eerder komen te overlijden en zijn dochter neemt het van hem over, dan is de Kraton een geheel vrouwelijk vorstenhuis  geworden.

Liefhebbers van het sultanaat in Jogjakarta maken zich overigens wel grote zorgen. Want alles is zo mannelijk in het paleis. De Sultan heeft ook als titel Kalifatullah, dat betekent 'wijze geestelijke leider'. Voor die titel bestaat geen vrouwelijke naam. In de moskee, waar vrouwen niet mogen komen, heeft de Sultan een speciale plek tussen de imam en zijn volgelingen. De Sultan draagt ook de heilige kris, het zwaard. Er zijn honderden tradities, die de mannelijke eigenschappen van de koning benadrukken. De Sultan haalt hierover opnieuw zijn schouders op. Hij is samen met zijn dochters bezig om nieuwe paleiswetten op te stellen. Naast ieder mannelijke titel komt er ook een vrouwelijke bij, zelfs in de moskee.

Zijn broers volgen tandenknarsend al die in hun ogen veel te moderne bewegingen. Wij doen dat in de toekomst ook, alleen al omdat we in het paleis van de Sultan op bezoek zijn geweest en de foto’s van de vijf dochters aan de muur hebben mogen bewonderen.