Recensie ‘De gloed van Sint-Petersburg’

Uitgeverij Atlas Contact verrast mij met toezending van het nieuwste, zeer verzorgde boek van Jan Brokken’s wandelingen door heden en verleden van voormalig Leningrad. ‘De gloed van Sint-Petersburg’ toont een fraaie omslag met het portret van dichteres Anna Achmatova in beschaafde kleurstelling. In tweehonderd bladzijden - korte hoofdstukken, diverse afbeeldingen - beschrijft Jan Brokken zijn terugkeer na veertig jaar naar Sint-Petersburg, de stad waar hij in 1975 - toen nog Leningrad - voor het eerst kwam. Typografie, zwartwit- en kleurenfoto’s op mooi papier vormen een prachtige, handzame uitgave.

Vereerd dompel ik mij onder in de culturele rijkdom van Sint-Petersburg. Dezelfde schrijver liet mij in zijn ‘Baltische zielen’ al wegdromen in heden en verleden van Estland, Letland en Litouwen door deze landen onder zijn vergrootglas te houden. Nu is het Russische Sint-Petersburg aan de beurt. Jan Brokken staat bekend om zijn hartstocht, kennis van zaken en inlevingsvermogen, sterke eigenschappen die ik ook bespeur in zijn nieuwste boek. Als ik het uit heb, bekruipt me enige treurnis. Er wacht mij echter een genoeglijk verzoek: een recensie schrijven.

Schrijver Jan Brokken wandelt door en rond Sint-Petersburg en verhaalt over dichters, schrijvers en musici. 

… ’Alles is literatuur in deze stad, alles is muziek. Of nee, literatuur, muziek, beeldende kunst, ballet, theater veroorzaken de gloed die deze stad uitstraalt.’ … 

Dat Brokken een scherp oog heeft voor de culturele aspecten van voormalig Leningrad is evident. Toch verzuimt hij niet om politieke kanten begrijpelijk te schetsen. Dichteres Achmatova - soort hoofdpersoon - staat niet voor niets op de voorzijde afgebeeld, ook komen andere bekende en mij onbekende Russ(inn)en in beeld.

Ik ben geen Rusland-kenner, nooit in het oostblok geweest. Door gloed en glans van Jan Brokken’s liefde voor Sint-Petersburg tot mij te nemen, ben ik dichterbij gekomen. Ik weet nu dat Anna Achmatova met haar hele wezen met die stad was verbonden. “Ik hoor als Poesjkin, Gogol en Dostojevski bij Piter”, pleegde zij te zeggen. Hoewel ze aan emigratie uit Piter (oorspronkelijk Pieterburg) weigerde te denken, dichtte zij vaak over afscheid nemen, op zoek naar een thuisland, dat zij uiteindelijk alleen in haar gedichten vond.

Ik kom veel meer namen tegen. Boris Pasternak, Aleksandr Solzjenitsyn, Vladimir Nabokov. Jan Brokken meldt dat zijn liefde voor geweldenaar Solzjenitsyn bekoelde toen hij Nabokov’s autobiografie las. Hij verwoordt zijn beleving:  … (Nabokov’s) openingszin bracht me in een roes waaruit ik in mijn verdere leven nooit meer volledig ben ontwaakt … Hoe fraai is formulering.

Heerlijke belevenis vond ik hoofdstuk ‘Krimwijn’. Brokken als buitenlandse gast, etend in het restaurant van zijn hotel, het beste van Leningrad. 

… Een stevig uurtje wachten bij de ingang … een snauw … een toegewezen plaats achter een neppalm … telkens zwaaien om te bestellen … het meeste van de menukaart was op … eten wat de pot schafte … dat was geen straf: kaviaar vooraf, hoofdgerecht boeuf stroganoff … 

Ik zie het voor me. Meesterlijk gekenschetst.

Verder lezend bekroop mij steeds meer aandrang om Sint-Petersburg te bezoeken. Ontdekken of ik die stad als Brokken kan ervaren. Ik citeer hem: … Vreemd, met geen stad voel ik me sterker verbonden dan met Sint-Petersburg en tegelijkertijd jaagt geen stad me meer angst aan. Het is alsof de beklemming uit de muren stoomt … 

Zal deze stad mij ook voortdurend afleiden? Komt bij iedere stap een boektitel bij me op of zingt een melodie door mijn hoofd? Jan Brokken geeft zijn feest van herkenning voortreffelijk weer. Hij heeft zich er diep ingegraven, getuige ook tientallen bronnen die hij heeft geraadpleegd.

Van Kazimir Malevitsj had ik gehoord. Nu lees ik dat hij pas als een wat oudere man de wereld van de beeldende kunst binnenstapte. Brokken: … Hij was, zoals de Russen zeggen, ‘zo fris als een komkommer’ … 

Wie veel reist, kan veel verhalen. Jan Brokken is zo’n exponent, die vindt dat je ‘door te reizen voortdurend in dialoog met het verleden bent’. 

Als een Bourgondiër heb ik ‘De gloed van Sint-Petersburg’ hap voor hap met smaak verorberd. Ik verbaasde mij daarover, want een verhaal met betrekking tot Rusland, ikke? 

Wie daar op gelijke wijze tegenaan kijkt en tegelijkertijd over culturele belangstelling beschikt, adviseer ik zeker om dit pareltje van een boek tot zich te nemen. Beschouwen vanuit betrokkenheid, Jan Brokken is er een meester in. Hem ingegeven door de liefde voor zijn moeder, die ‘monkelde dat hij aan Rusland verslingerd raakte’.

Brokken: … Het licht boven Sint-Petersburg is als boven Amsterdam, oneindige weerspiegeling in het water … alles krijgt een feeërieke zachtheid, alsof een hermelijnen mantel als een deken over de stad is uitgespreid …

In zijn slotzin (hoofdstuk ‘Naar nergens en naar nooit’) uit Jan Brokken zijn gemoed. ‘Alles hecht me aan Sint-Petersburg, als een humeur dat voor eeuwig bij me past’. 

Net als de schrijver maak ik een diepe buiging voor de vertalers van de in dit boek opgenomen gedichten. Ook zij leverden een uitzonderlijke prestatie.

Het dwingt mij - Peter - tot spoed om Sint-Petersburg aan te doen.